Steenbakkerijmuseum 't Geleeg

De Rupelstreek was bekend om zijn steenbakkerijen. Er ontwikkelde zich een intensieve kleinijverheid langs de Rupel die zijn weerslag had op de regio. Zo maakten veel fabrieksschouwen en droogloodsen deel uit van het landschap van de Rupelgemeenten. Peter Swenden kocht de site Frateur, waar een voormalige (hand)steenbakkerij zat, op in 1993. Hij wilde zoveel mogelijk ambachtelijke productiemethodes behouden en documenteren en maakte er een museum 't Geleeg van. Het museum toont hoe bakstenen gemaakt werden, zowel volgens de productielijn voor handsteen als voor machinesteen. We zien de evolutie van klei tot baksteen en van artisanale naar machinale productie. In de machinehal van de Site Frateur zijn alle machines nog terug te vinden zoals ze achtergelaten werden na de sluiting. Alles wordt in de oorspronkelijke toestand gelaten; dit is de bewuste keuze van het museum. Vrijwilligers hebben bepaalde productielijnen terug in werking gesteld om zo de bezoekers het geluid uit die tijd te laten horen en het proces te laten beleven. Van voordien staat er ook nog een walkmolen (walsenpers), waarmee walken geperst werden voor het maken van de Boomse Pannen. Oorspronkelijk werd deze aangedreven door een stoommachine. De walkmolen is volledig gerestaureerd (evenals de schoorsteen) en is in dit opzicht echt uniek. Binnen is er een collectie gereedschappen, machines en veel beeld en archiefmateriaal. Buiten ontdek je hoe een typisch 19de eeuws geleeg er uit zag, met steentafel, droogveld en droogloodsen. Een kollergang (Rieter) en een strengpers uit 1965 van de firma Kema Görlitz (DDR) staan nog steeds op dezelfde plaats van toen ze in productie waren. Het voor de Rupelstreek zo typische landschap van kleigroeven en de tot aan de straatkant grenzende droogloodsen (Lezzes) zijn bijna helemaal verdwenen. Op de Site Frateur kan men nog 750 meter gerestaureerde loodsen zien en erdoor wandelen. Hier kunt u beleven hoe de gamsters de groene verse steen gamden (stapelden) om deze dan te laten drogen. De in 1910 gebouwde ringoven (de "cirk" op zijn Noevers gezegd) is volledig gerestaureerd in zijn oorspronkelijke staat. Met deze oven is het nu mogelijk om de unieke werking van de oven uit te leggen aan de bezoekers. Vooral verbazingwekkend was het gebruik van de oven als warmtewisselaar. Een vernuftig systeem van schoorsteen, centrale rookgasgang en lopers maakt het mogelijk dat de reeds gebakken steen de toegevoerde (koude) lucht voorverwarmde voor die in de vuurzone kwam. De rookgassen werden over de nog niet gebakken steen gevoerd om deze zo op te warmen. Dit bracht een grote energiebesparing met zich mee. Het was dan ook niet verwonderlijk dat er in korte tijd meer dan 50 van deze ovens gebouwd werden in de Rupel-streek. Naast een ringoven bezit het 't Geleeg ook een klampoven. Hier kan men zien hoe de oven gevuld werd met afwisselend steenkool en met groene steen (ongebakken steen) die in lagen gestapeld werden. De capaciteit van de oven was +/- 500.000 stenen. De baktijd duurde verschillende weken. De klampsteen werd in verschillende soorten getrieerd waarvan de Klinkaert de beste en de meest bekende is. Het museum beschikt eveneens over enkele smalspoorlocomotieven. Een Moës-locomotief (fabricaat uit Borgworm) is volledig rijklaar gemaakt. Bijhorend zijn er de specifieke wagonnetjes van verschillende types. Deze roepen bij veel oudere mensen uit de streek beelden op uit de tijd van de nog werkende steenbakkerijen langs de Rupel. De steenbakkerij zelf is een van de best bewaarde van Vlaanderen, het is ook de bedoeling hier opnieuw stenen te bakken (die dan gebruikt kunnen worden bij specifieke restauraties). 't Geleeg maakt deel uit van de overkoepelende werkingen Erfgoed Noeveren en het Booms Steenbakkerijmuseum.