Deelcollectie Geschiedenis van de Wetenschappen UGent

Het GUM - Gents Universiteitsmuseum kan voor haar vaste en tijdelijke tentoonstellingen putten uit een enorme verscheidenheid aan objecten. Ze vormen samen de academisch erfgoedcollectie van het GUM en de UGent, de grootste van Vlaanderen, met meer dan 400.000 geregistreerde objecten. Zes collecties werden al decennia beheerd en in een museale opstelling gepresenteerd. Een van deze is de deelcollectie Geschiedenis van de Wetenschappen. De deelcollectie Geschiedenis van de Wetenschappen huisvest de collectie historische wetenschappelijke instrumenten van de Universiteit Gent.

De kerncollectie van Geschiedenis van de Wetenschappen bestaat uit meer dan 10.000 wetenschappelijke instrumenten en demonstratietoestellen in de brede zin van het woord. Deze objecten hebben betrekking op diverse wetenschapstakken uit de exacte wetenschappen, waaronder fysica, chemie, biologie, wiskunde, informatie, sterrenkunde… Aan de hand van de technologische vooruitgang van deze instrumenten schetst dit museum de geschiedenis van de verschillende wetenschapstakken.

De collectie bestaat voornamelijk uit 19de- en 20ste-eeuwse instrumenten. Er zijn ook oudere objecten, zoals de verzameling oude drukken (16e eeuw) en enkele unieke historische microscopen, o.a. de 17de-eeuwse microscoop van Van Leeuwenhoek uit de collectie van Henri Van Heurck. Het museum verwierf ook een belangrijke collectie 20ste-eeuwse microscopen, die werd uitgebouwd door de Antwerpse verzamelaar David Ocsinberg. Ten slotte bezit het museum een mooie collectie microtomen uit de begintijd van de moderne microtomie, in het laatste kwart van de 19de eeuw. Deze toestellen dienden om fijne sneden te maken van allerlei objecten, zodat ze met de microscoop konden worden onderzocht.

De collectie kan worden opgedeeld in vijf groepen:

• Instrumenten voor het uitvoeren van routinemetingen die op grote schaal werden geproduceerd en door verschillende onderzoeksgroepen werden aangekocht (bv. microscopen, voltmeters, balansen, pH-meters…);

• Instrumenten die volgens specifieke eisen ontworpen zijn voor wetenschappelijk onderzoek, zogenaamde prototypes;

• Objecten verbonden aan specifieke wetenschappers of onderzoeksgroepen, zoals Joseph Plateau, Leo Baekeland, Friedrich August Kekulé, het Natuurkundig Laboratorium… De inhoud van deze deelcollectie is heel divers en bevat wetenschappelijke instrumenten, persoonlijke memorabilia, manuscripten, fotoalbums, en sporadisch zelfs schilderijen;

• Demonstratietoestellen voor het academisch onderwijs (anatomische modellen, atoom- en kristalmodellen, educatieve wandplaten, epidiascoopplaten, natuurgetrouwe replica’s van organismen, toestellen die bepaalde wetmatigheden demonstreren…);

• Natuurhistorische objecten zoals gesteenten, radioactieve mineralen, schelpen, fossielen… Deze deelcollectie is echter beperkt en houdt eerder verband met de geschiedenis van de eigen instelling.

In 2013 werd een verzameling topografische instrumenten van de Britse landmeetkundige Alan Frederic Wright (1934-2013) toegevoegd aan de collectie. Deze bevat ca. 100 tellurometers en andere meettoestellen met benodigdheden (statieven bv.), rekenmachines, fototoestellen, rugzakken, foto's en ander materiaal dat verband houdt met expedities van Wright.

De collectie bestaat ook uit ook over een bibliotheek, een archief, een beperkte foto- en filmcollectie en een documentaire verzameling over de kerncollectie. De bibliotheek behandelt voornamelijk de verschillende wetenschapstakken uit de exacte wetenschappen. Er is daarnaast een beknopte sectie over geneeskunde, er zijn werken over wetenschappelijke instrumenten (en relevante verzamelingen) en er is een uitgebreide sectie over wetenschapsgeschiedenis. De omvang van de bibliotheekcollectie wordt geschat op ca. 10.000 items.

Daarnaast is er archief over het natuurkundig laboratorium, Julius Mac Leod, Joseph Plateau en Leo Baekeland. Een aanzienlijk deel van de fotocollectie heeft betrekking tot de figuur van Leo Baekeland. De collectie heeft ook een opmerkelijke collectie figuratief werk van de Gentse fotograaf Edmond Sacré. De filmcollectie bestaat in hoofdzaak uit korte informatieve films die in het verleden in het Museum voor de Geschiedenis van de Wetenschappen gebruikt werden voor educatieve voorstellingen. De documentaire collectie is voornamelijk opgebouwd uit handleidingen en diverse documenten over objecten uit de kerncollectie. Er is tot slot nog een verzameling oude handelscatalogi. Het grootste deel van de huidige collectie is afkomstig uit het patrimonium van de universiteit. De UGent blijft de voornaamste bron van nieuwe collectiestukken. Soms-wordt de verzameling aangevuld via legaten en schenkingen door instellingen en particulieren. Hiertoe behoort o.a. de verzameling van de voormalige vzw Antwerps Wetenschappelijk en Industrieel Erfgoed (AWIE).

Verschillende Gentse wetenschappers worden in dit museum in het licht gezet, zoals Joseph Plateau (de vader van de film), Leo Baekeland (de uitvinder van de eerste kunststof bakeliet), en August Kekulé (de grondlegger van de aromatische chemie). Je kan er ook een aantal opmerkelijke collecties bezichtigen, zoals de collectie historische en hedendaagse microscopen, verschillende elektriseermachines en een uitgebreide verzameling landmeetkundige instrumenten. Het museum toont niet enkel instrumenten die voor onderzoek werden gebruikt, maar ook demonstratietoestellen bij het wetenschappelijk onderwijs. Zo verzamelde Joseph Plateau tientallen natuurkundige instrumenten. Bij het plantkundeonderwijs gebruikte men dan weer prachtige bloemmodellen uit papiermaché.

Er is nog steeds een actief verwervingsbeleid, onder leiding van beheerder dr. Kristel Wautier. Er is een basisinventarisatie in Access en inventarislijsten in Excel. De collectie werd in 2020 geïmporteerd in Adlib. Nagenoeg 80% van de kerncollectie (met name wetenschappelijke instrumenten en demonstratietoestellen) werd gefotografeerd. Daarnaast zijn een aantal digitalisatieprojecten lopende (bv. de collectie epidiascoopplaten). Uit de collectie 'Oude Drukken' werden diverse werken opgenomen in het Google digitalisatieproject via de centrale bibliotheek van de Universiteit Gent.